Nowe zasady funkcjonowania platform online

Dnia 20 czerwca 2019 roku rada Unii Europejskiej przyjęła tekst Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie propagowania sprawiedliwości i przejrzystości dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego (dalej: rozporządzenie). Jednakże pomimo tego, że owe rozporządzenie weszło w życie w dniu 31 lipca 2019 r., bezpośrednio stosowane będzie w państwach Unii Europejskiej od dnia 12 lipca 2020 roku, co za tym idzie, dopiero z tym dniem stanie się częścią polskiego porządku prawnego.

Celem omawianego rozporządzenia jest stworzenie klarownych, sprawiedliwych, a także przewidywalnych reguł dotyczących funkcjonowania platform internetowych i wyszukiwarek, często wykorzystywanych przez mikro, małych oraz średnich przedsiębiorców (dalej: MŚP) celem nawiązywania relacji handlowych z konsumentami. Oznacza to, że nowe reguły zawarte w rozporządzeniu dotyczyć będą serwisów handlowych (np. Allegro, E – Bay), twórców programów i gier współpracujących z internetowymi sklepami z aplikacjami (np. Google Play), a także portali umożliwiających rezerwacje noclegów (np. Wikitravel). Rozporządzenie obejmie swoim zakresem także porównywarki cenowe (np. Ceneo) oraz, co ciekawe, media społecznościowe wykorzystywane przez przedsiębiorców (np. Facebook). Omawiana regulacja została stworzona z uwagi na działania właścicieli owych platform online, w postaci tworzenia niejasnych reguł i warunków korzystania z tych platform, co często objawiało się nadmierną ingerencją w możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez MŚP.

Analizując owe rozporządzenie należy odpowiedzieć na następujące pytania: kogo dotyczy rozporządzenie? Jakie wprowadza obowiązki na podmioty których dotyczy? Jakie zagrożenia może nieść to rozporządzenie?

Kogo dotyczy rozporządzenie?

Zgodnie z art. 1 ust. 2 rozporządzenia, ma ono zastosowanie do usług pośrednictwa internetowego i wyszukiwarek internetowych, które są dostarczane lub których dostarczenie jest oferowane, odpowiednio, użytkownikom biznesowym i użytkownikom korzystającym ze strony internetowej w celach biznesowych, mającym siedzibę lub miejsce pobytu w Unii, którzy poprzez te usługi pośrednictwa internetowego lub wyszukiwarki internetowe oferują towary lub usługi konsumentom znajdującym się w Unii, niezależnie od siedziby lub miejsca pobytu dostawców tych usług oraz niezależnie od innych mających zastosowanie przepisów.

Przepisy analizowanego aktu dotyczą więc dostawców usług pośrednictwa internetowego oraz wyszukiwarek internetowych. Czyli takich podmiotów, które świadczą swoje usługi użytkownikom biznesowym, a także użytkownikom korzystającym ze strony internetowej w celach biznesowych.

Jednakże kim są użytkownicy biznesowi oraz użytkownicy korzystający ze stron internetowych w celach biznesowych?

Poprzez użytkownika biznesowego należy rozumieć każdą osobę prywatną działającą w celach handlowych lub zawodowych lub każdą osobę prawną, która poprzez usługi pośrednictwa internetowego oferuje konsumentom towary lub usługi w celach związanych z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub zawodową. Zarówno europejski jak i polski prawodawca nie definiują osoby prywatnej, jednakże na gruncie języka polskiego poprzez osobę prywatną należy rozumieć osobę, która nie reprezentuje żadnej instytucji publicznej czy też władzy.

Natomiast użytkownikiem korzystającym ze strony internetowej w celach biznesowych jest każda osobę fizyczną lub prawną, która posługuje się interfejsem internetowym, czyli oprogramowaniem komputerowym, w tym stroną internetową lub jej częścią i aplikacjami, w tym aplikacjami mobilnymi, aby oferować konsumentom towary lub usługi w celach związanych z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub zawodową.

Zarówno użytkownik biznesowy, jak i użytkownik korzystający ze strony internetowej w celach biznesowych jest chroniony w relacji z dostawcą usług pośrednictwa internetowego. Jednakże nasuwa się kolejne pytanie, czym jest owa usługa pośrednictwa internetowego? Odpowiedź na to pytanie pozwoli nam precyzyjnie ustalić strony owego stosunku, oraz wskazać niezbędne cechy umożliwiające zastosowanie rozporządzenia w relacjach pomiędzy tymi stronami.

Poprzez Usług pośrednictwa internetowego należy rozumieć usługi, które spełniają łącznie następujące wymogi:

stanowią usługi społeczeństwa informacyjnego w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady ( 12 ) (to znaczy każdą usługę normalnie świadczoną za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy usług);
umożliwiają użytkownikom biznesowym oferowanie towarów lub usług konsumentom, z zamiarem ułatwienia inicjowania transakcji bezpośrednich między tymi użytkownikami biznesowymi a konsumentami, niezależnie od tego, gdzie te transakcje są ostatecznie zawierane;
są świadczone użytkownikom biznesowym na podstawie stosunków umownych między dostawcą tych usług a użytkownikami biznesowymi, którzy oferują towary lub usługi konsumentom;

Oznacza to, że usługi pośrednictwa internetowego mają zastosowanie tylko do usług społeczeństwa informacyjnego, czyli dotyczą takich platform, które umożliwiają bezpośrednie nawiązywanie relacji pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Jako przykład można wskazać platformę Allegro, gdzie użytkownicy biznesowi (sprzedający) zawierają umowy z kupującym (zazwyczaj konsument).

Poruszyć też należy kwestię tego, że przepisy owego rozporządzenia mają zastosowanie do dostawców usług internetowych i wyszukiwarek internetowych tylko wtedy, kiedy oferują swoje usługi użytkownikom biznesowym lub użytkownikom korzystającym ze strony w celach biznesowych mających siedzibę lub miejsce pobytu w Unii Europejskiej, i którzy oferują z kolei usługi lub towary konsumentom znajdującym się w Unii. Oznacza to, że tacy konsumenci powinni znajdować się na terenie Unii, co potwierdza prawodawstwo europejskie m.in. w art. 6 ust. 1 lit. b Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych .[1]

Podsumowując, należy stwierdzić, że rozporządzenie dotyczy podmiotów (przedsiębiorców), którzy umożliwiają użytkownikom internetowym (będących przedsiębiorcami) sprzedaż towarów i usług poprzez dane platformy oraz prezentowanie danych towarów i usług na tych platformach konsumentom. Czyli mamy tutaj model relacji typu B2B. Przykładowymi podmiotami których dotyczyć będzie rozporządzenie są: Ceneo, Allegro, Google Play.

Jednocześnie analizując powyższe definicje należy dostrzec pewną lukę, wynikająca właśnie z definicji zawartych w rozporządzeniu. Rozporządzenie dotyczy tylko relacji biznesowym między co najmniej dwoma przedsiębiorcami. Oznacza to, że nie ma zastosowania wobec platform umożliwiających pracę tymczasową, która polega na realizacji zadań czy projektów tzw. gig ecoconomy[2][3] Pod pojęciem Gig economy kryje się specyficzny rodzaj gospodarki, mającej podstawy w elastycznym, tymczasowym, kontraktowym rodzaju pracy. Jest to o tyle kluczowe, że zjawisko wykonywania pracy kontraktowej dotyczy praktycznie wszystkich branż gospodarki sprawiając, że coraz większą rolę przy zatrudnianiu pracowników odgrywają platformy internetowe. Oznacza to tyle, że omawiana regulacja nie rozwiąże wszystkich problemów, a spod jej zasięgu wyślizgnie się znaczna część przedsiębiorców. Idealnym przykładem platformy nie objętej regulacją rozporządzenia będzie platforma UberX należąca do Uber Technologies Inc. Przy pomocy tej platformy, osoby szukające transportu znajdują kierowców gotowych wykonać to zlecenie. Również tutaj wychodzi pewna niekonsekwencja prawodawcy europejskiego, twierdzącego że usługa świadczona przy pomocy aplikacji UberX, jest usługą transportu publicznego, a nie – społeczeństwa informacyjnego. Niekonsekwencja ta polega na nieujęciu pewnych podmiotów w definicjach rozporządzenia, przez co powstała luka uniemożliwiająca zapewnienie ochrony niektórym podmiotom.

Jakie wprowadza obowiązki na podmioty których dotyczy?

Jak wspomniano wcześniej, rozporządzenie dotyczy podmiotów (przedsiębiorców), które umożliwiają użytkownikom internetowym (będących przedsiębiorcami) sprzedaż towarów i usług poprzez dane platformy oraz prezentowanie danych towarów i usług na tych platformach konsumentom. Głównym celem rozporządzenia jest ochrona owych użytkowników internetowych platform znajdujących się w relacjach z podmiotami, które umożliwiają tym użytkownikom dostęp do platform.

Ochrona użytkowników polega w szczególności na nałożeniu pewnych obowiązków na podmioty oferujące usługi pośrednictwa internetowego. Obowiązki te można podzielić na grupy w następujący sposób:

Obowiązki dotyczące warunków korzystania z usług – art. 3 rozporządzenia,
Obowiązki związane z ograniczeniem, zawieszaniem i zakończeniem usług pośrednictwa internetowego – art. 4 rozporządzenia,
Obowiązki związane z plasowaniem – art. 5 rozporządzenia,
Obowiązki związane z dostępem do danych – art. 9 rozporządzenia,
Sposoby rozwiązywania sporów – art. 11, art. 12 rozporządzenia.

Obowiązki dotyczące warunków korzystania z usług:

Rozporządzenie zobowiązuje dostawców usług pośrednictwa w szczególności do formułowania warunków korzystania z usług w sposób przystępny, prostym językiem, tak aby były łatwo dostępne dla użytkowników biznesowych na wszystkich etapach ich stosunków handlowych z dostawcą usług pośrednictwa internetowego, w tym na etapie poprzedzającym zawarcie umowy. Jednocześnie warunki niezgodne z owymi wytycznymi są nieważne.

Należy też poruszyć kwestię sposobu wprowadzania zmian w warunkach korzystania z usług. O wszelkich zmianach warunków korzystania z usług, dostawca musi powiadomić użytkowników biznesowych na trwałym nośniku w terminie 15 dni przed wprowadzeniem tych zmian. Termin ten może zostać wydłużony przez dostawcę, gdy jest to konieczne, aby umożliwić użytkownikom biznesowym wprowadzenie dostosowań technicznych lub handlowych w celu dostosowania się do zmian.

Rozporządzenie wprowadza również wymóg informowania o planowanych zmianach na trwałym nośniku, jednocześnie go definiując. Poprzez trwały nośnik należy rozumieć każdy instrument, który umożliwia użytkownikom biznesowym przechowywanie informacji kierowanych do nich osobiście w sposób dostępny do przyszłego korzystania przez okres odpowiedni do celów informacji, i który pozwala na niezmienione odtworzenie przechowywanych informacji.

Co w przypadku, gdy dany użytkownik nie chce zaakceptować tych zmian? Wtedy może on rozwiązać umowę z dostawcą usług pośrednictwa internetowego przed upływem okresu powiadomienia. Rozwiązanie umowy będzie skuteczne gdy upłynie 15 dni od otrzymania powiadomienia o zmianie warunków. Jednocześnie w rozporządzeniu wprowadzono możliwość zastosowania krótszego czasu do rozwiązania umowy. Wystarczy aby użytkownik oświadczył, że rezygnuje z owego powyżej wskazanego okresu 15 dni.

Obowiązki związane z ograniczeniem, zawieszaniem i zakończeniem usług pośrednictwa internetowego.

W przypadku gdy dostawca usług pośrednictwa internetowego podejmuje decyzję o ograniczeniu lub zawieszeniu świadczenia swoich usług pośrednictwa internetowego na rzecz danego użytkownika biznesowego w odniesieniu do poszczególnych towarów lub usług oferowanych przez tego użytkownika biznesowego, powinien on dostarczyć uzasadnienie takiego działania na trwałym nośniku użytkownikowi, wobec którego takie działanie podjęto.

Informację o takiej decyzji należy przekazać użytkownikowi biznesowemu w przeciągu 30 dni, nim zakończenie świadczenia usług staje się skuteczne, z wyjątkami wskazanymi w rozporządzeniu. Takim wyjątkiem jest m.in. sytuacja, gdy dostawca usług pośrednictwa internetowego korzysta z prawa do zakończenia świadczenia usług z nadrzędnego powodu, który wynika z prawa krajowego zgodnego z prawem Unii.

Istotnym jest również obowiązek nałożony na dostawcę usług, dotyczący umożliwienia wyjaśnienia okoliczności wydania decyzji o ograniczeniu lub zawieszeniu świadczenia swoich usług. Umożliwia to kontrolę jego poczynań, a także ma zapobiegać nieuzasadnionym działaniom owego usługodawcy w postaci wydawania niesprawiedliwych decyzji.

Obowiązki związane z plasowaniem.

Poprzez plasowanie należy rozumieć przyznawanie określonej widoczności towarom lub usługom oferowanym w ramach usług pośrednictwa internetowego lub wagi nadawanej wynikom wyszukiwania przez wyszukiwarki internetowe, w formie, w jakiej to plasowanie zostało przedstawione, zorganizowane lub przekazane przez, odpowiednio, dostawców usług pośrednictwa internetowego lub dostawców wyszukiwarek internetowych, niezależnie od środków technologicznych wykorzystanych do takiego przedstawienia, organizacji lub przekazu.

Dostawca zobowiązany jest do określenia i dostarczenia głównych parametrów plasowania, opisać je prostym językiem oraz dbać o ich aktualizację. Dostawca winien także dokonać określenia głównych parametrów determinujących plasowanie oraz powody, dla których określone znaczenie nadano tym, a nie innym parametrom. Jeżeli z tytułu plasowania dostawcy usług pośrednictwa lub wyszukiwarce należne jest jakiekolwiek wynagrodzenie, w opisie należy umieścić zarówno taką możliwość, jak i wpływ wynagrodzenia na plasowanie zgodnie z powyższymi wymogami.

Dostawca musi konstruować informacje o plasowaniu w sposób prosty, umożliwiający podmiotom korzystającym z wyszukiwarek czy innych platform o podobnym zastosowaniu ich łatwe zrozumienie. Dostawcy nie są jednak zobowiązani do dostarczania informacji o algorytmach lub informacji, które mogłyby potencjalnie wprowadzać w błąd konsumentów lub wpływać na manipulację wyszukiwania.

Obowiązki związane z dostępem do danych.

Do najważniejszych obowiązków dostawców usług pośrednictwa internetowego związanych z dostępem do danych należy zamieszczenie informacji w swoich warunkach korzystania z usług opisu technicznego i umownego dostępu użytkowników biznesowych – lub informacji o braku takiego dostępu – do wszelkich danych osobowych lub innych danych, które użytkownicy biznesowi lub konsumenci dostarczają na potrzeby korzystania z odnośnych usług pośrednictwa internetowego, lub które są generowane w wyniku świadczenia tych usług.

Opis powinien zawierać informacje wskazane w art. 9. ust. 2 rozporządzenia. Informacje te dotyczą głównie określenia podmiotów, które mają dostęp do danych osobowych konsumentów, użytkowników biznesowych czy też innych podmiotów. Wskazać należy, że te dane powinny być dostarczane podczas korzystania z danych usług bądź generowane podczas świadczenia wspomnianych powyżej usług. Muszą mieć związek z działaniem i korzystaniem z platformy.

Jednocześnie wskazać należy, że omawiane rozporządzenie pozostaje bez uszczerbku dla stosowania przepisów wynikających z RODO. Oznacza to, że zarówno rozporządzenie jak i RODO muszą być stosowane przez dostawcę usług pośrednictwa internetowego równolegle. Mówiąc prościej, wykonywanie omawianych obowiązków związanych z dostępem do danych nałożonych przez rozporządzenie powinno przebiegać zgodnie z przepisami wskazanymi w RODO. Analiza tego, czy te obowiązki są wykonywane w prawidłowy w sposób, powinna przebiegać osobno w oparciu o przepisy RODO, uwzględniając jego cel i zasady.

Sposoby rozwiązywania sporów.

Analizując przepisy rozporządzenia zauważyć należy, że kładzie ono duży nacisk na pozasądowe, polubowne rozwiązywanie sporów. Przejawia się to chociażby nałożeniem na dostawcę usług pośrednictwa internetowego obowiązku stworzenia wewnętrznego systemu rozpatrywania skarg ze strony użytkowników biznesowych.

Ten wewnętrzny system rozpatrywania skarg musi być łatwo dostępny i nieodpłatny dla użytkowników biznesowych oraz zapewniać rozpatrywanie skarg w rozsądnym terminie. System ten musi być oparty na zasadach przejrzystości i równego traktowania w równoważnych sytuacjach oraz rozpatrywania skarg w sposób proporcjonalny do ich wagi i złożoności.

Taki system ma pozwolić na rozstrzyganie spraw w trybie pozasądowym, co z kolei przełoży się na skrócenie czasu rozwiązania sporu oraz zmniejszenie kosztów ich prowadzenia. Dodatkowo w celu usprawniania wewnętrznego systemu skarg, informacje na temat jego funkcjonowania, w tym przykładowo liczba skarg, termin i sposób ich rozstrzygnięcia, dostawcy powinni publikować i co najmniej raz w roku weryfikować.

Kolejnym obowiązkiem świadczącym o preferencyjności polubownego rozwiązywania sporów jest nałożony na dostawcę obowiązek wskazania dwóch mediatorów, prywatnych bądź publicznych, którzy mają umożliwić pozasądowe załatwienie sporu, a co za tym idzie uprościć załatwienie danej sprawy i obniżyć koszta jej prowadzenia. Rozporządzenie zawiera również wymogi, które musi spełnić mediator. Wśród tych wymogów wskazano, że mediatorem powinna być osoba m.in. bezstronna i niezależna. Pełny katalog owych wymogów wskazany został w art. 12 ust. 2 rozporządzenia.

Co do kosztów mediacji, obciążają one w odpowiedniej części dostawców, przy czym przy rozliczaniu kosztów należy uwzględnić możliwości finansowe stron ich zachowanie itd. Co istotne, tak wszczęte postępowanie mediacyjne nie uniemożliwia dochodzenia roszczenia na drodze sądowej.

Jakie zagrożenia może nieść to rozporządzenie?

Niewątpliwym jest, że wprowadzenie owych zmian wynikających z rozporządzenia będzie czasochłonne i być może kosztowne. Jednocześnie wskazać należy, że konieczność doprecyzowania pewnych aspektów działalności np. określenie obiektywnych przesłanek do zawieszania kont, ich blokowania, tworzy automatycznie lukę umożliwiającą powstawanie kont, które nie spełniają tych przesłanek. Oznacza to, że dostawca musi wykazać się zdolnością przewidywania działań użytkowników, co może utrudnić działanie platformy którą oferuje. Zwłaszcza jeżeli weźmiemy pod uwagę, że dostawca o wszelkich zmianach dotyczących warunków usług musi informować użytkowników. Stwarza to też pewne niebezpieczeństwo, omijania warunków wskazanych przez dostawcę, powodując powstanie szkody po jego stronie. Takie okoliczności mogą prowadzić do działania w postaci tworzenia wielu kont, które nie spełniają przesłanek do ich zawieszenia/likwidacji celem sztucznego przeciążania platformy i utrudnienia w jej użytkowaniu.

Należy również odnieść się do procedur rozwiązywania sporów. Zważywszy na to, że dostawca zobowiązany owe procedury wprowadzić, a następnie dostosowywać do wszelkich zmian usług, niewątpliwym jest, że doprowadzi to do powstania kolejnych kosztów po jego stronie, związanych chociażby z obsługą danych osobowych. Wprowadzenie procedur rodzi również zagrożenie nadużywania pozycji użytkownika w sporach pomiędzy dostawcą, a co za tym idzie przygniataniem go ogromem spraw.

Wprowadzenie zmian wymaga czasu, którego zostało niewiele. Omawiane rozporządzenie należy stosować od 12 lipca 2020 r, co za tym idzie dostawcy mają niewiele czasu by wdrożyć owe zmiany, co w przypadku podmiotów, do których jest skierowane (głównie duże korporacje) jest zdecydowanie niekorzystne.

Mimo wszystko, przepisy rozporządzenia nie są aż tak restrykcyjne wobec dostawców usług pośrednictwa internetowego. Cel przyświecający jego wprowadzeniu jest niewątpliwie słuszny, gdyż zgodzić się należy, że MŚP powinni podlegać ochronie uniemożliwiającej nadużywanie pozycji przez wielkie korporacji wobec nich.

[1]https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008R0593&from=HU

[2]https://wol.iza.org/articles/the-gig-economy/long

[3]https://www.bbvaopenmind.com/en/articles/the-impact-of-the-gig-economy/