Międzynarodowe Wzorce Umowne

W praktyce obrotu międzynarodowego olbrzymie znaczenie ma wykorzystywanie gotowych zestawów klauzul umownych czy też ogólnych warunków umów, które strony mogą powołać w swoim kontrakcie. Przybierają one w szczególności formę: (1) kontraktów wzorcowych, składających się z formularza do wypełnienia podstawowymi danymi dotyczącymi stron umowy i transakcji, któremu towarzyszą typowe warunki dla danego rodzaju umowy, (2) gotowych klauzul kontraktowych do wykorzystania w przygotowywanej przez strony umowie oraz (3) ?prywatnych? zbiorów przepisów z zakresu prawa kontraktów (i nawet szerzej ? z zakresu prawa zobowiązań), które zostaną włączone do umowy poprzez odesłanie do nich.

Większość typów ogólnych klauzul tego rodzaju funkcjonuje na zasadzie wolności woli stron umów ? strony mogą ukształtować treść danej umowy zgodnie z własnymi zamierzeniami, w granicach dopuszczalnych przez prawo właściwe, czyli prawo krajowe które znajdzie zastosowanie do każdego kontraktu. W każdym systemie prawnym istnieje bowiem zbiór przepisów (lub reguł wykształconych w orzecznictwie), których nie można modyfikować. Prawo kontraktów jest jednak dziedziną, którą strony mogą modelować w dość szerokim zakresie i jednym ze sposobów takiego modelowania jest wypełnianie treścią kontraktów przez wspomniane wzorce umowne, ogólne warunki umów, klauzule wzorcowe itp . Powodem publikowania takich wzorców i zbiorów jest dążenie do przyspieszenia obrotu i zwiększenie jego pewności. Opublikowanie konkretnego wzorca poprzedzone jest zwykle szerokimi konsultacjami, tak by zapewnić jak największy odbiór i praktyczne stosowanie wzorca w praktyce.

Przy korzystaniu wzorców należy mieć na uwadze kilka, pozaprawnych, okoliczności, które mogą mieć bardzo duży wpływ na interpretację danego wzorca i skutki prawne jego wykorzystania. Wzorce mają bowiem charakter modelowy i nie są ?szyte na miarę? do każdego indywidualnego stanu faktycznego. Ten stan faktyczny zaś, wyznaczany jest zarówno od strony przedmiotowej jak i podmiotowej. Strona przedmiotowa, tj. przedmiot transakcji może wpłynąć na stosowanie danego wzorca od strony wykładni jego konkretnych postanowień, uwarunkowanych specyfiką danej branży czy specyfiką zwyczajów logistycznych i kontraktowych panujących w różnych lokalizacjach. Strona podmiotowa, tj. podmioty występujące w transakcji, wpływa w wysokim stopniu na interpretację wzorców od strony zwyczajów i praktyk handlowych, do których strony z różnych stron świata są przyzwyczajone. Ponadto warto mieć na uwadze to, że ten modelowy charakter wzorców ma wymiar międzynarodowy, co oznacza, że są one tworzone dla ułatwienia wymiany i kontaktów handlowych na poziomie regionalnym i światowym. To powoduje, że dużą uwagę poświęca się analizie orzecznictwa arbitrażowego i państwowego, które dotyczy tych wzorców, tak by praktyka w różnych częściach świata ? pomimo różnic kulturowych ? była przynajmniej w zasadniczych kwestiach coraz bardziej jednolita.

Liczba dostępnych wzorców umów (klauzul wzorcowych, zbiorów przepisów) wzrasta bardzo dużym tempie i dlatego strony transakcji muszą sobie zadać fundamentalne pytanie, który zbiór reguł warto zastosować. Decyzja taka ma szczególne znaczenie przy podpisywaniu umów przez podmioty publiczne z przedsiębiorcami zagranicznymi. Na pewno warto się zapoznać z publikacjami przygotowywanymi przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu (ang. International Chamber of Commerce ? ICC). ICC powstała w 1919 roku ? jest pozarządową organizacją tysięcy przedsiębiorstw i izb przemysłowo ? handlowych z ponad 130 krajów, reprezentującą interesy światowego biznesu wobec rządów i organizacji międzynarodowych, a ponadto zajmuje się ustalaniem reguł dotyczących międzynarodowych transakcji handlowych oraz międzynarodowym arbitrażem gospodarczym. ICC opublikowała dotychczas m.in. wzory międzynarodowych umów sprzedaży towarów, agencji, franszyzy oraz dystrybucji. Jeżeli chodzi o klauzule wzorcowe i jednolite reguły kontraktowe, to należy wspomnieć o następujących publikacjach ICC: klauzula siły wyższe (ang. force majeure) i uciążliwości (ang. hardship), jednolite zwyczaje i praktyka dla akredytyw dokumentowych (UCP 600), jednolite reguły dla rembursów międzybankowych w ramach akredytyw dokumentowych, jednolite reguły dla inkasa dokumentowego, jednolite reguły dla gwarancji płatnych na żądanie oraz tzw. Międzynarodowe Reguły Handlowe Incoterms.

Popularność tego rodzaju wzorców umownych doprowadziła do tego, że znaczenia nabierają inicjatywy polegające na tworzeniu zbiorów wzorcowych przepisów dotyczących prawa umów, a nawet szerzej ? całego prawa zobowiązań. Takie inicjatywy mają spełniać, poza możliwością wprowadzenia postanowień z tych zbiorów do kontraktu, jeszcze jedną ważną funkcję ? ich twórcy liczą na to, że zbiory takie staną się wzorcem dla krajowych legislatorów, którzy na ich bazie będą tworzyli przepisy wewnętrzne, co również przyczyni się do wzrostu stopnia ujednolicenia reguł handlu międzynarodowego. Do najważniejszych tego rodzaju inicjatyw, z perspektywy Polski, należy zaliczyć:

• Zasady Europejskiego Prawa Umów (ang. Principles of European Contract Law, PECL),
• Wspólne Ramy Odniesienia (ang. Common Frame of Reference, CFR) ,
• Zasady międzynarodowych umów handlowych UNIDROIT.