Nowe obowiązki dla przedsiębiorców – projekt ustawy o ochronie sygnalistów czeka na podpis Prezydenta

Projekt ustawy

17 kwietnia 2024 r. do Sejmu wpłynął najnowszy projekt ustawy o ochronie sygnalistów, za pośrednictwem którego następuje implementacja unijnej dyrektywy w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa UE (2019/1937) wprost do polskiego systemu prawnego.

Najważniejsze kwestie

Na gruncie projektu ustawy sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. W związku z tym, projekt ustawy przewiduje formy ochrony sygnalistów oraz nakłada na pracodawców szereg obowiązków, które mają stanowić gwarant bezpiecznego oraz komfortowego zgłaszania przez sygnalistów wszelkich przypadków naruszeń prawa w miejscu pracy. Mowa tutaj m.in. o zakazie dyskryminacji w miejscu pracy, która mogłaby się pojawić w związku z dokonaniem zgłoszenia, czy też obowiązku stworzeniu ogólnodostępnych dróg i korytarzy komunikacyjnych z podmiotem przyjmującym zgłoszenie, aby każdy miał możliwość reakcji na naruszanie prawa w miejscu pracy.

Obowiązki – jakie i na kim ciążą

Projekt ustawy narzuca obligatoryjne wdrożenie wewnętrznych procedur związanych ze zgłaszaniem naruszeń w miejscu pracy przez sygnalistów podmiotom prawnym (tj. podmiot prywatny lub podmiot publiczny) zatrudniającym co najmniej 50 osób (w przeliczeniu na pełne etaty, niezależnie od rodzaju umowy). Liczba osób dotyczy stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku. 

Co istotne ww. obowiązek nie ciąży na podmiotach publicznych, tj. jednostkach organizacyjnych gminy lub powiatu liczących mniej niż 10 000 mieszkańców.

Podmioty prawne zatrudniające mniej niż 50 pracowników (a także jednostki organizacyjne gminy lub powiatu liczące mniej niż 10 000 mieszkańców) nie mają obowiązku ustalenia wewnętrznych procedur związanych ze zgłaszaniem naruszeń prawa w miejscu pracy przez sygnalistów, ale mogą to uczynić – ustawa daje im taką możliwość.

Przechodząc do obowiązków podmiotów prawnych związanych z wdrożeniem wewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, oto najważniejsze z nich:

• opracowanie procedury zgłoszeń wewnętrznych, która określać będzie m.in. kto jest upoważniony do przyjmowania zgłoszeń, jakie są sposoby przekazywania zgłoszeń przez sygnalistę oraz dalszy tryb postępowania ze zgłoszeniem.
• prowadzenie rejestru zgłoszeń wewnętrznych, który zawierać będzie m.in. informacje o wynikające z samego zgłoszenia oraz z przebiegu sprawy zainicjowanej zgłoszeniem,
• obowiązek zapewnienia, że wobec sygnalisty nie będą podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań, np.:
  • wypowiedzenie stosunku pracy,
  • obniżenie wynagrodzenia za pracę,
  • nałożenie dodatkowych obowiązków pracowniczych,
  • mobbing,
  • dyskryminacja,

Sygnalista, który doświadczy ww. działań odwetowych ma prawo domagać się odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pracę lub zadośćuczynienia.

Z drugiej strony jednak, sygnaliści także powinni się mieć na baczności, gdyż osoba, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez sygnalistę, ma prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych od sygnalisty, który dokonał takiego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.

Co istotne, na gruncie przepisów projektu ustawy, podmiot prawny może upoważnić podmiot zewnętrzny (np. kancelarię prawną) do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych. Wymaga to zawarcia umowy w celu powierzenia obsługi przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych, potwierdzania przyjęcia zgłoszenia, przekazywania informacji zwrotnej oraz dostarczania informacji na temat procedury zgłoszeń wewnętrznych z zastosowaniem rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapewniających zgodność tych czynności z ustawą. Mowa tutaj więc o częściowym oddelegowaniu obowiązków związanych z obsługą zgłoszeń dokonywanych przez sygnalistów przykładowo do podmiotu profesjonalnie zajmującego się tego typu sprawami,  takiego jak kancelaria prawna.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

Dnia 17 czerwca 2024 r. projekt ustawy został przekazany Prezydentowi do podpisu. Zgodnie z projektem ustawy, przepisy zaczną obowiązywać po 3 miesiącach od dnia ich ogłoszenia w dzienniku ustaw (z wyjątkiem przepisów dot. zgłoszeń zewnętrznych – te zaczną obowiązywać po 6 miesiącach od dnia ogłoszenia).

W przypadku jakichkolwiek pytań i wątpliwości dotyczących zagadnień związanych tematyką sygnalistów,  zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią.

EDIT 02.07.2024 R.:

Dnia 24 czerwca 2024 r. nastąpiło ogłoszenie ustawy o ochronie sygnalistów w Dzienniku Ustaw. Z jej pełnym tekstem można zapoznać się na stronie https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20240000928.

Ustawa wejdzie zatem w życie 25 września 2024 r. z wyjątkami wynikającymi z art. 64 ustawy o sygnalistach, tj.: „Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 5 ust. 4, art. 25 ust. 1 pkt 8 oraz przepisów rozdziału 4, które wchodzą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.„

Autorem artykułu jest Michał Piórkowski – asystent prawny (pod red. r.pr. Agnieszki Marciniak)